ANTRAKTLI ÇALIŞMA MÜMKÜN MÜ?

Milyonları kişiyi çok yakından ilgilendiriyor. Çoğu kişi bilmiyor. O süre için ücret ödenmez. Aynı zamanda kullandırmayanlar da 2 bin 809 lira cezaya çarptırılır.

Ara dinlenme süreleri kural olarak aralıksız olarak kullandırılır. Ancak ara dinlenmelerin o yerin iklim, mevsim, gelenek ve işin niteliği göz önünde bulundurularak aralıklı olarak kullandırılması da mümkündür. Peki, bu aralıkların bir sınırı var mıdır? Uygulamada antraktlı çalışma olarak da bilinen çalışma şekli mevzuata uygun mudur? Haftanın altı günü 11:00-15:00 ile 18:00-24:00 saatleri arasında çalışıp, 15:00-18:00 saatleri arasında ara dinlenmesi kullanması mümkün müdür? Ara dinlenmesi çalışma saatinden sayılır mı?

İşçinin günlük iş süresi içinde kesintisiz olarak hiç ara vermeden çalışması beklenemez. Gün içinde işçinin yemek, çay, sigara gibi ihtiyaçlar sebebiyle ya da dinlenmek için belli bir zamana ihtiyacı vardır. Gazete Vatan yazarı Dr. Cahit Evcil çalışanların ara dinlenme hakkını yazdı. Bu zaman İş Kanununda ara dinlenme olarak tanımlanmıştır. Bu yazımızda ara dinlenme kavramını mevzuatın ve yargı kararlarının ışığında incelemeye çalışacağız.
Ara dinlenme 4857 sayılı İş Kanunu’nun 68 inci maddesinde düzenlenmiştir. Anılan hükümde ara dinlenme süresi, günlük çalışma süresine göre kademeli bir şekilde belirlenmiştir. Buna göre; dört saat veya daha kısa süreli günlük çalışmalarda en az onbeş dakika, dört saatten fazla ve yedibuçuk saatten az çalışmalar için en az yarım saat ve günlük yedibuçuk saati aşan çalışmalar bakımından ise en az bir saat ara dinlenmesi verilmelidir.

Yargıtay’a göre, günde onbir saate kadar olan çalışmalar için ara dinlenmesi en az bir saat, onbir saatten fazla çalışmalarda ise en az birbuçuk saat olarak verilmelidir. İşçi, ara dinlenme saatinde tamamen serbesttir. Bu süreyi işyeri içinde ya da dışında geçirebilir. İşyerinde geçirmesi ve bu süre içinde çalışmaya devam etmesi durumunda ara dinlenmesi verilmemiş sayılır. Ancak işçi işyerinde kalsa bile, ara dinlenmesi süresini serbestçe kullanabilir, bu süre içinde çalışmaya zorlanamaz.

ANTRAKTLI ÇALIŞMA MÜMKÜN MÜ?

Ara dinlenmesi çalışma saatinden sayılmaz. Bu nedenle ara dinlenmesi için ücret de ödenmez. Ancak, bu süre işçiye dinlenme zamanı olarak tanınmamışsa, işçinin normal ücretinin ödenmesi gerekir. Bu sürenin haftalık 45 saati aşan kısmı için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Ara dinlenmesinin kullandırılması zorunlu ise de, bunun kullanılacağı zamanı belirlemek işverenin yönetim hakkıyla ilgilidir. İşçilerin tamamı aynı anda ara dinlenme zamanını kullanılabileceği gibi, belli bir plan dâhilinde sırayla kullanmaları da mümkündür. Ancak, Yargıtay’a göre, ara dinlenme süresinin, işe, ara dinlenme süresi kadar geç başlama veya aynı süreyle erken bırakma şeklinde kullandırılması doğru olmaz. Ara dinlenme süresinin günlük çalışma içinde belli bir zamanda amaca uygun şekilde kullandırılması gerekir Ara dinlenme süreleri kural olarak aralıksız olarak kullandırılır. Ancak ara dinlenmelerin o yerin iklim, mevsim, gelenek ve işin niteliği göz önünde bulundurularak aralıklı olarak kullandırılması da mümkündür. Peki, bu aralıkların bir sınırı var mıdır? Uygulamada antraklı çalışma olarak da bilinen çalışma şekli mevzuata uygun mudur? Şunu demek istiyoruz; örneğin bir hizmet işletmesinde işçinin haftanın altı günü 11:00-15:00 ile 18:00-24:00 saatleri arasında çalışıp, 15:00-18:00 saatleri arasında ara dinlenmesi kullanması mümkün müdür?

İş Kanunu’na ilişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin üçüncü maddesinde ara dinlenmelerin yirmidört saat içinde kesintisiz oniki saat dinlenme süresi dikkate alınarak düzenleneceği hüküm altına alınmıştır. Buna göre; iklim, mevsim, o yerin gelenekleri ve işin niteliğine ilişkin gerekçelerle ara dinlenmesinin süre ve sıklığının arttırılması, işçinin oniki saatlik dinlenme süresini azaltmamalıdır. Yukarıdaki örneğimize dönersek, işçinin gece işinin bittiği 24:00 ile işe başlayacağı 11:00 saatleri arasında oniki saatlik bir dinlenme süresi bulunmadığından çalışma saatlerinin bu şekilde belirlenmesi mevzuata uygun olmayacaktır.

Diğer yandan, işçinin işveren tarafından iş verilmesini beklediği süreler çalışma süresinden sayılacaktır. Bu nedenle, iş görmemekle birlikte, işçinin işverenin emir ve talimatı altında olduğu süreler ara dinlenmesine sayılamaz.
Son olarak ara dinlenmesine ilişkin düzenlemelere uymayan işverenlerin karşılaşacakları yaptırımlara da değinelim. Ara dinlenmesini yaptırmayan ya da eksik yaptıran işveren bu sürelere ait ücreti işçiye ödemek zorundadır. Kullandırılmayan ara dinlenmeleriyle birlikte haftalık kırkbeş saatin aşılması halinde bu sürelere ait ücretlerin fazla çalışma ücreti olarak ödenmesi gerekir. Ayrıca, işverene, ara dinlenmelerini kanun hükümlerine uygun olarak kullandırmaması nedeniyle 2.809 TL idari para cezası uygulanır.